Ervaringsdeskundigen en suïcidaliteit

“Ervaringsdeskundigen worden op veel gebieden van de zorg geaccepteerd, maar spelen nog steeds geen belangrijke rol in suïcidepreventie, opvang of nazorg. Het is tijd dat dit gaat gebeuren”

(Salvatore, 2017)

In 2017 schreef Tony Salvatore[1] een artikel in de ‘Behavioral Healthcare Executive’ met als titel “Peer specialist can prevent suïcide”. Een artikel waarin Salvatore zijn mening geeft over de inzet van ervaringsdeskundigen bij suïcide.

Hij omschrijft ervaringsdeskundigen als volgt: “Zij belichamen het herstelmodel en, als zij in aantallen participeren, fungeren als soldaten van de systeem transformatie, die positieve uitkomsten bijdragen voor hen (mensen met een kwetsbaarheid) die zij dienen.”

Salvatore geeft hiermee te kennen dat het samenwerken van ervaringsdeskundigen een belangrijk aspect is om effectief mee te werken aan de transformatie in de gezondheidszorg. Ik kan mij in deze uitspraak volledig vinden. Het werken op kleine eilandjes, zonder enige vorm van onderlinge verbinding, zorgt niet voor een sterke basis van ervaringsdeskundigheid. Samenwerken en verenigen zorgt voor een stevige basis waardoor er veel meer bereikt kan worden dan als losse snippers in het zorglandschap. Gelukkig wordt er in Nederland hard gewerkt aan het maken van verbinding, de Vereniging van Ervaringsdeskundigen maakt zich hier sterk voor.

Salvatore geeft hiermee echter ook aan dat ervaringsdeskundigen een belangrijke bijdrage kunnen leveren bij suïcidepreventie, en daar gaat het artikel dan ook over.

Volgens Salvatore kunnen ervaringsdeskundigen op 2 manieren een belangrijke rol spelen bij suïcidepreventie en suïcidepostventie[2]:

1. Signaleren van personen met een potentieel suïciderisico en het begeleiden naar hulp;
2. Ondersteunen in het herstel bij suïcidaliteit en verlies door suïcide.

In het artikel verwijst Salvatore naar een bijeenkomst in 2005, The First National Conference for Survivors of Suïcide Attempts.  Tijdens deze bijeenkomst werden er een aantal acties aanbevolen waar ervaringsdeskundigen een rol in kunnen spelen:

• Erkennen en normaliseren van ervaringen;
• Opstarten en uitbreiden van maatschappelijke netwerken;
• Informatie/voorlichting aan naasten van mensen met suïcidaal gedrag;
• Ontwikkelen van vrijwilligersnetwerken;
• Volgen van personen met suïcidaal gedrag om goede nazorg te borgen.

Naast deze aanbevelingen werden er ook preventieve acties aanbevolen, waaronder het organiseren van gespreksgroepen voor mensen met suïcidaal gedrag, voor hun naasten en voor nabestaanden (drie verschillende groepen).

Er is op de conferentie ook aangegeven dat niet iedere ervaringsdeskundige geschikt is om ingezet te worden bij suïcidaliteit. Salvatore benoemd in zijn artikel een aantal punten waar een ervaringsdeskundige aan moet voldoen voor hij ingezet kan worden bij suïcidepreventie:

• Basiskennis over preventie en verlies door suïcide;
• Risico inschatting: een ervaringsdeskundige moet in staat zijn om een duidelijke risico inschatting te maken;
• Stigma en mythes herkennen met betrekking tot suïcide;
• Aangeven van herstelgerichte activiteiten na een poging;
• Signaleringsplannen kunnen maken;
• Kennis hebben van culturele/etnische inzichten met betrekking tot dit thema;
• Faciliteren van groepen;
• Goed kunnen netwerken: contact met maatschappelijke hulpbronnen is van belang;

Ik zou hier nog aan toe willen voegen dat de ervaringsdeskundige het ook moet aandurven en goed kan reflecteren. Het kunnen is nog heel wat anders dan het ook aankunnen.

In het Montgomery County Emergency Service (waar Salvatore aan verbonden is) zijn in 2008 twee ervaringsdeskundigen als parttimer aangenomen in het kader van suïcidepreventie. Deze ervaringsdeskundigen houden zich bezig met de volgende activiteiten:

• Begeleiden van lotgenootgroepen (intern);
• Individuele begeleiding;
• Het geven van preventie trainingen en workshops (landelijk);
• Het betrokken zijn bij preventie trainingen van instellingen, organisaties en politie;
• Het ondersteunen bij het (verder) opstarten van persoonlijke preventieplannen.

In de laatste mail die ik van Salvatore kreeg gaf hij aan de ontwikkeling in Amerika ook gestopt zijn. Er zijn wel wat nieuwe initiatieven, maar die zijn meestal niet gebaseerd op voortzetting van de ontwikkeling. Deze initiatieven zijn nieuwe eilandjes gebaseerd op al bestaande activiteiten.

Een van de grootste problemen waar Salvatore zelf tegenaan loopt is het tekort (of volledig ontbreken) van nazorg. Hij heeft ondervonden dat het erg moeilijk is om cliënten door te verwijzen naar nazorg mogelijkheden na behandeling of opname, die is er dus niet of nauwelijks. Hij voorziet dat dit voorlopig ook nog niet veel zal veranderen. Dit terwijl iedereen positief tegenover peersupport staat.  Volgens Salvatore is de kans om dit in Nederland op te starten vele malen groter dan in Amerika.

Nederland

Als we gaan kijken naar de situatie zoals die nu is in Nederland, dan zien we een voorzichtige ontwikkeling met betrekking tot de inzet van ervaringsdeskundigen bij suïcide. Er is een onderzoek gedaan door Annemiek Huisman en Diana van Bergen naar de huidige situatie en er zijn voorzichtige pogingen om ervaringsdeskundigen die zich sterk willen maken voor dit thema samen te brengen ;Annemiek Huisman vanuit het onderzoek, Dwayne Meijnckens vanuit MIND en ik vanuit Boedies en de Stichting Herstelproces.

Lotgenootgroepen

In het artikel van Salvatore heeft hij het ook over lotgenootgroepen. Op de conferentie waar hij naar verwijst is aangegeven dat ervaringsdeskundigen heel goed kunnen worden ingezet bij preventieve activiteiten zoals lotgenootgroepen voor mensen met suïcidale gedachten, voor hun naasten en voor nabestaanden. In Nederland wordt er op beperkte schaal gewerkt met lotgenootgroepen rond dit thema. Groepen die alleen begeleid worden door ervaringsdeskundigen buiten een instelling zijn nog moeilijker te vinden.

Dat deze groepen niet opgestart zijn dat snap ik heel goed. Sinds twee jaar ben ik bezig met het voorbereiden van lotgenootgroepen voor mensen met suïcidale gedachten. In de voorbereiding kreeg ik te maken met weerstand, vooral het aspect van verantwoordelijkheid en kopieergedrag zorgden voor menige discussie. Veel hulpverleners durfden/wilden hier dan ook geen mening over geven. Gelukkig ontmoette ik in die twee jaar steeds meer hulpverleners die dat wel durfden. In dit jaar gaan we dan ook eindelijk van start.

Preventieprogramma’s

In Nederland zijn er een aantal instellingen en organisaties die zich inzetten voor suicidepreventie. Het ene is gericht op onderzoek (Supranet) en andere op behandeling. 113online doet veel op het gebied van signalering (gatekeeperstrainingen) en net als de Luisterlijn bieden zij telefonische ondersteuning. Beide organisaties zijn landelijk bekend. De instellingen en organisaties die preventieprogramma’s hebben lopen zijn meestal alleen regionaal bekend (logisch als je een regionale instelling bent).

Om een aantal actieve instellingen te noemen:

Bij GGZ Eindhoven wordt door middel van het initiatief GroeiRijk Klaver een team van ervaringsdeskundigen actief ingezet om cliënten en hun omgeving te ondersteunen wanneer er sprake is van suïcidaliteit. Binnen dit team zullen de kwaliteiten, expertise en vaardigheden van de individuele ervaringsdeskundigen ingezet worden. Een coördinator houdt het overzicht over het team, en zij houdt het welzijn en deskundigheid van de ervaringsdeskundigen bespreekbaar en bewaakt dit indien nodig. Uiteraard is er training en intervisie mogelijk voor de ervaringsdeskundigen. Naast individuele contacten wil GroeiRijk Klaver ook in (bestaande) trainingen vanuit ervaringsdeskundig perspectief een bijdrage leveren, deskundigheid en coaching aanbieden en expertise ontwikkelen, bij suïcide preventiebeleid betrokken zijn met een brede focus op de-stigmatisering rond het onderwerp suïcide.

GGZ InGeest/Prezens: met de cursus ‘hoe overleef ik mijn doodsgedachten’ vanuit ervaringsdeskundig perspectief.

GGZ Breburg heeft een boek ontwikkeld, waarin verschillende perspectieven op het doorbreken van het taboe rond suïcidaliteit worden gepresenteerd van zowel ervaringsdeskundigen, naasten en hulpverleners (cliëntenraad GGZ Breburg, 2017).

In GGZ Friesland worden Eerste Hulp Bij Suïcidaal gedrag (EHBS)-teamtrainingen gegeven. Deze trainingen zijn bedoeld voor alle teams, en hebben als doel kennis en vaardigheden in het contact met patiënten te verbeteren volgens de multidisciplinaire Richtlijn voor de diagnostiek en behandeling van suïcidaal gedrag.  De training duurt een dagdeel, en wordt gegeven door een voor dit doel geschoolde trainer, waarbij voor de oefeningen gebruik gemaakt wordt van een acteur. Sinds kort is er binnen GGZ Friesland gestart met een pilot om een Ervaringsdeskundige als co-trainer te betrekken.

(Huisman, 2018)

Naast de genoemde instellingen zijn er natuurlijk nog meer die activiteiten ondernemen op het gebied van suïcidepreventie. Maar daar wordt niet duidelijk aangegeven of er ervaringsdeskundigen worden ingezet en zo ja op welke manier.

Onafhankelijke psychologen praktijken

Er zijn in Nederland veel psychologen die hun eigen praktijk hebben. Ook deze psychologen krijgen te maken met mensen met suïcidale gedachten, hun naasten en nabestaanden. Het inzetten van ervaringsdeskundigen voor deze praktijken wordt erg bemoeilijkt door het financiële plaatje. Ervaringsdeskundigen worden nog steeds niet vergoed vanuit de zorgverzekeraar (zij kunnen geen tijdschrijven, zijn niet BIG geregistreerd). Waar de grote instellingen ervaringsdeskundigen kunnen financieren vanuit de overhead, kunnen de zelfstandige psychologen dat niet.

Bij het Expertisecentrum Trauma en Verlies in Groningen is er een pilot van start gegaan. Bij het expertisecentrum kunnen cliënten (ook al zijn zij niet bij het centrum in behandeling) terecht voor gesprekken met ervaringsdeskundigen. De ervaringsdeskundigen krijgen hun vergoeding door een subsidie die ZonMw heeft toegekend aan Boedies[3] en de Stichting Herstelproces. Gedurende de looptijd van deze pilot wordt er gekeken of er na de pilot een voortzetting gefinancierd kan worden door de zorgverzekeraar.

De initiatiefnemers hopen dat deze pilot bij kan dragen aan de ontwikkeling rondom het financieren van ervaringsdeskundigen buiten de GGZ-instellingen.

Conclusie

Gezien de ervaringen die Salvatore heeft in Amerika is het voor ons, in Nederland, dus zaak om die ontwikkeling te stimuleren. Vanuit mijn standpunt houdt dit in dat we ervoor moeten zorgen dat we niet stil komen te staan, niet snel tevreden moeten zijn met kleine “overwinningen”. Dat we ons ook niet laten tegenhouden door welke weerstand dan ook. Want dat er weerstand zal komen is wel duidelijk. We moeten ons dan ook bezighouden met het wegnemen van die weerstand en het niet als belemmering zien. Weerstand wordt voornamelijk veroorzaakt door het onbekende, wat is het? Wat zijn de gevolgen? Het geven van voorlichting en het betrekken van verschillende disciplines zal de ontwikkeling alleen maar ten goede komen.

Hoe kunnen we ervoor zorgen dat de ontwikkeling met betrekking tot de inzet van ervaringsdeskundigen bij suïcide niet tot stilstand komt. Dat is eigenlijk de grote vraag.

Als antwoord zou ik in eerste instantie willen zeggen dat we met zoveel mogelijk mensen, instellingen en organisaties hiermee aan de slag moeten gaan. Tegelijkertijd besef ik dat dit alleen maar tijdsverlies met zich mee gaat brengen. Het gevaar van een vergadermonster ligt op de loer.

En als er al iets is wat we moeten voorkomen is het een vergadercultuur. Mijn eerste antwoord is dus niet de beste. Maar wat is dan het alternatief?

Het alternatief zou een stuurgroep kunnen zijn, een beperkte groep mensen die vanuit dezelfde visie de ontwikkeling blijvend wil stimuleren. Een groep ‘bevlogen’ mensen waarbij het niet uit maakt vanuit welke achtergrond ze komen. Een groep mensen die de doelgroep kan, wil en mag vertegenwoordigen. Die tijd willen en kunnen vrijmaken om activiteiten te ontwikkelen en tot uitvoer te brengen. Een groep die niet alleen bestaat uit ervaringsdeskundigen, maar waarin ook naasten, nabestaanden en hulpverleners plaats kunnen nemen.

Suïcide Preventie Centrum

In een eerder artikel heb ik het al eens gehad over mijn droom. Mijn droom is een Suïcide Preventie Centrum. Een plek (op locatie en digitaal) waar niet alleen alle kennis rondom suïcidaliteit vanuit theorie en praktijk (vanuit hulpverlening en mensen met ervaring) samengebracht wordt, maar waar ook daadwerkelijke ondersteuning geboden wordt. Ondersteuning vanuit samenwerking. Ondersteuning aan en vanuit mensen met suïcidale gedachten, hun naasten, ervaringsdeskundigen en hulpverleners. Een plek van waaruit gewerkt kan worden aan ontwikkeling van en onderzoek naar mogelijkheden om het aantal zelfdodingen zoveel mogelijk te verlagen.

Het SPC (Suïcide Preventie Centrum) is in mijn ogen heel geschikt om als thuisbasis te dienen voor een dergelijke stuurgroep. Het SPC kan het middelpunt worden van de ontwikkelingen op alle gebieden die te maken hebben met suïcidaliteit. Het centrum kan er ook voor zorgen dat de ontwikkelingen blijven doorgaan, dat de ontwikkeling niet tot stilstand komt. Een centrum zoals ik voor ogen heb kan een belangrijke rol gaan spelen in het doel waar we allemaal naar streven; ZERO-suïcide.

De start voor dit centrum is al gemaakt, langzaam maar gestaag krijgt de website (www.suicidepreventiecentrum.nl) steeds meer vorm. Langzaam groeit het aantal te domnloaden informatiedragers. Het hoeft ook niet snel, als het maar goed gebeurd. Misschien dat binnenkort er ook meer structuur komt in het opstarten van een “stuurgroep”. Eerst maar eens kijken hoe het verloopt met de lotgenootgroep voor mensen met suïcidale gedachten die deze week in Leeuwarden het levenslicht ziet.

---

[1] Tony Salvatore is verbonden aan het Montgomery County Emergency Service. Hij is gespecialiseerd in suïcidepreventie en crisisinterventie. Zijn onderzoeken worden wereldwijd gebruikt bij het opstarten van preventieprogramma’s.

[2] Postventie: ondersteuning na een poging of bij verlies door suïcide

[3] Boedies is een maatschap waarin ervaringsdeskundigen samenwerken als onafhankelijke ervaringsdeskundigen