Suïcidepreventie is geen Herstelactiviteit

We zijn allemaal uniek, iedereen heeft zijn of haar eigen identiteit. Maar soms gebeurt het dat iemand zijn identiteit uit het oog verliest, kwijtraakt. Meestal veroorzaakt door een ingrijpende gebeurtenis zoals een overlijden, een depressie of een verlies van werk. 

Heb je hiermee te maken, dan krijg je te maken met een herstelproces. Maar wat als de gebeurtenis zoveel impact op je heeft dat je totaal geen belangstelling hebt om aan je herstel te werken? Dat je de zin van het leven totaal niet ziet? Het antwoord hierop is eenvoudig; Je leven heeft geen zin, het heeft allemaal geen nut, dus waarom dan nog hier blijven. Simpeler gezegd, je hebt een doodswens. Je bent suïcidaal.

Ik gebruik hier heel bewust het woord ‘ben’. Want op dat moment ben je suïcidaal. Het gebruik van ‘je hebt last van suïcidale gedachten’ dekt de lading niet. Het is net als bij de uitspraak ‘je wilt niet dood, je wilt dit leven niet’. Ik weet uit eigen ervaring dat ik op dat moment echt wel gewoon dood wilde, het leven niet wilde. Door de laatste uitspraak werd mijn doodswens alleen maar groter, ik werd niet serieus genomen en ik deed er dus inderdaad niet toe.

Ik durf te beweren dat er niet veel suïcidale mensen zijn die daadwerkelijk denken “ik heb last van suïcidale gedachten”. Het wordt wel zo uitgesproken, maar in hun gedachten is het gewoon “ik wil dood”. Er zijn natuurlijk mensen die er niet omheen draaien en gewoon zeggen dat ze dood willen, maar dat is uitzonderlijk. Ik heb ervaren dat mensen pas denken en zeggen dat ze last hebben van suïcidale gedachten op het moment dat zij bezig zijn met hun herstel. Al hebben ze dat soms zelf niet in de gaten.

Eerste stap op weg naar herstel

Als iemand aangeeft dat hij of zij last heeft van suïcidale gedachten is de eerste stap al gezet op het pad van herstel. Want door dit te benoemen wordt er aangegeven dat er hulp nodig is. Waarbij het wel belangrijk is om te beseffen dat de hulp die gevraagd wordt soms niet direct de hulp is die je zou verwachten. De hulp die gevraagd wordt kan zomaar niet die hulp zijn die leidt naar een fijn en gelukkig leven. Het kan ook hulp zijn op weg naar een rustig, menswaardig afscheid van het leven. Valt dat dan onder herstel? Ik ben van mening dat deze hulp ook onder de noemer herstel kan worden gezet. Herstel is in mijn ogen niet alleen het weer terugvinden van je leven (zinvol leven) of je identiteit of je rol in de maatschappij. Herstel is voor mij ook het voorkomen van een leven vol van ondragelijke pijn en lijden. 

Niet iedereen hoeft een pilletje in zijn nachtkastje voor het geval dat

Dit houdt voor mij niet in dat iedereen maar een pilletje in zijn nachtkastje moet hebben voor het geval dat. Nee, zeker niet. Ik ben van mening dat er wel aan bepaalde regels moet worden voldaan, maar dat er maar een persoon is die kan bepalen of het leven ondragelijk is. Ik ben ook van mening dat de procedure van het Expertisecentrum Euthanasie goed is om hierin een weg te vormen. Al vind ik het jammer dat er nog steeds geen ervaringsdeskundigen suïcidaliteit worden betrokken bij de procedure, om over de wachttijden maar niet te spreken.

Weer terug naar herstel. Ik schreef net dat iemand die aangeeft suïcidaal te zijn eigenlijk de eerste stap op weg naar herstel zet. Toch ben ik van mening dat activiteiten op het gebied van suïcidepreventie niet onder de standaard herstelactiviteiten horen. Dit vanwege het feit dat iemand die suïcidaal is gewoon weg nog niet toe is aan activiteiten die gericht zijn op positiviteit, een vrolijk leven of “geluk”. Iemand die de eerste stap zet zit (gedeeltelijk) nog in een heel ander proces, het suïcideproces. 

Herstelactiviteiten richten zich eigenlijk alleen op de laatste twee fasen van het herstelproces. De fase ‘leven met de gebeurtenis’ en de fase ‘leven voorbij de gebeurtenis’. Heel af en toe ook op de tweede fase (worstelen met de gebeurtenis), maar dan pas aan het eind hiervan. Mensen die suïcidaal zijn (en dit aangeven) zitten met een been in de laatste twee fasen van het suïcideproces en met het andere been in de eerste twee fasen van het herstelproces. Als er veel aandacht wordt gegeven aan hoe mooi en fijn het leven kan zijn, dat je hier weer aan deel kan nemen (als je maar wilt), loop je het risico ze met beide benen in het suïcideproces te zetten.

Inzet van ervaringsdeskundigen suïcidaliteit

De grens tussen beide processen is erg dun, vooral die tussen de laatste fasen van het suïcideproces en de eerste van het herstelproces. Het gebruik van de juiste bewoording, het goed interpreteren van wat er gezegd wordt (verbaal en non-verbaal) en het accepteren dat de gedachten er zijn, zijn hier erg belangrijk. Door dit niet goed aan te voelen, woorden verkeerd te gebruiken, loop je een enorm grote kans iemand juist de verkeerde kant op te sturen. Hoe er ook over specialisme onder ervaringsdeskundigen wordt gedacht, mensen die zelf met suïcidaliteit te maken hebben gehad zijn gewoon de beste hulpverleners om in te zetten bij suïcidaliteit. De kanttekening die ik hierbij maak is dat zij dan wel over meer moeten beschikken dan alleen hun eigen ervaring, enige gerichte opleiding is in mijn ogen noodzakelijk.

Ervaringsdeskundigen suïcidaliteit weten als geen ander hoe het is om suïcidaal te zijn en hebben het herstelproces doorlopen. Zij weten ook hoe zwaar de strijd is, zij hebben het aan den lijve ondervonden. Om anderen te ondersteunen moeten ze naast hun eigen opgedane ervaringen ook beschikken over kennis over het suïcideproces en het herstelproces. Afhankelijk van hun inzet moeten zij daarnaast ook beschikken over kennis op het gebied van groepsdynamiek en/of gesprekstechnieken. En wat in mijn ogen ook erg belangrijk is, is dat zij de mogelijkheid moeten hebben om zelf steun en begeleiding te krijgen. Zowel in hun persoonlijke ontwikkeling als in hun rol als ervaringsdeskundige suïcidaliteit.

De meeste hulpverleners hebben geen eigen ervaring met suïcidale gedachten, maar ondersteunen hun cliënten vanuit de theoretische kennis die ze hebben opgedaan tijdens hun opleiding. Zij gaan met hun suïcidale cliënten aan de slag om steeds weer een stapje terug te zetten in het suïcideproces. Zij missen daarin de kennis die iemand opdoet als hij een eigen ervaring mee heeft gemaakt. Gelukkig voor hen, want ik wens het niemand toe, maar het zorgt wel voor een zwart gat in hun kennis. Ervaringsdeskundigen suïcidaliteit daarentegen beschikken niet altijd over de theoretische kennis, maar wel over de kennis vanuit de eigen ervaring. Zij kunnen dan ook heel goed het zwarte gat bij de hulpverleners dichten. Samen staan zij sterk, maar jammer genoeg gebeurt dit nog veel te weinig als we het hebben over suïcidaliteit.

Adviesnota “Inzet Ervaringsdeskundigen Suïcidaliteit”

Vanuit het project Netwerk Ervaringsdeskundigen Suïcide Preventie (NESP) wordt er een adviesnota “Inzet Ervaringsdeskundigen Suïcidaliteit” opgesteld. Een groep van hulpverleners en ervaringsdeskundigen onderzoekt en gaat in gesprek over wat een hulpverlener nodig heeft om een ervaringsdeskundige in te zetten. Waar moet de ervaringsdeskundige over beschikken, maar ook wat de hulpverlener zelf nodig heeft. De adviesnota wordt in opdracht van de Stichting Suïcide Preventie Centrum opgesteld onder leiding van Rita van Maurik en Antwan Wiersma.

Ik hoop dat we met deze adviesnota iets in handen hebben waarmee we de inzet van ervaringsdeskundigen suïcidaliteit kunnen bevorderen. Want het is hoogtijd dat iedereen inziet dat de inzet van ervaringsdeskundigheid niet stopt als het om suïcidaliteit gaat.

• NESP is een project vanuit de Landelijke Agenda Suïcidepreventie 2021-2025 en wordt door de Stichting Suïcide Preventie Centrum uitgevoerd in opdracht van 113zelfmoordpreventie en de werkgroep suïcidepreventie MIND.